ATUDER Temel USG Kursu – Abdominal Ultrasonografi Eğitim Rehberi

Hazırlayan: Dr. Ramazan Ünal
Tarih: 2025

Giriş

Abdominal ultrasonografi, acil servis, dahiliye, gastroenteroloji ve cerrahi branşlarda sık kullanılan temel görüntüleme yöntemlerinden biridir. Bu yöntem non-invaziv, taşınabilir ve hızlı olması sayesinde klinik karar alma süreçlerini kolaylaştırır. Bu eğitim rehberinde karaciğer, safra kesesi, pankreas, dalak, böbrekler ve mesane gibi temel organların ultrasonografik anatomisi, görüntüleme teknikleri, normal ve patolojik bulgularıyla birlikte ele alınacaktır. Sunumdaki bilgiler baz alınarak, öğrencilere yönelik anlaşılır bir formatta hazırlanmıştır.

Karaciğer

Karaciğer sağ üst abdominal kadranda yer alır ve diyaframın hemen altında konumlanmıştır. Anatomik olarak üstte diyafram, altta sağ böbrek ve safra kesesi, solda mide ve dalak ile komşudur. Genişliği 25-30 cm, yüksekliği 14-16 cm ve ön-arka uzunluğu 8-10 cm’dir. Karaciğerin ultrasonografik incelemesi için en iyi yaklaşım genellikle subkostal ya da interkostal aralıktan yapılır. Hastanın sağ lateral dekübit pozisyon alması, karaciğerin daha iyi görüntülenmesini sağlar. Transvers, sagittal ve oblik kesitlerde değerlendirme yapılabilir. Hepatik venlerin konverjansı, ‘beyaz yıldız’ görünümü, orta hatta vena cava inferior ile birleşim yerini gösterir (Şekil 1). Karaciğer parankimi homojen ve orta derecede ekojen yapıda izlenir. Kitleler genellikle heterojen ya da hipoekoik lezyonlar olarak (Şekil 2), abse hipoekojen zeminde hiperekojen komponentler içeren heterojen yapılar olarak (Şekil 3) karşımıza çıkar. Kistik yapılar ise içi anekoik, düzgün sınırlı ve posterior akustik güçlenme ile karakterizedir(Şekil 4).

Safra Kesesi

Safra kesesi, karaciğerin alt yüzeyinde, sağ midklaviküler çizgi hizasında yer alır. Prob genellikle bu çizgi üzerinde kotların hemen altına yerleştirilir ve işaretçi hastanın başına dönük olur. Safra kesesi, hepatik parankime göre daha hiperekojen konturlara sahiptir ve içeriği anekoik (sıvı) olarak görünür. Normal safra kesesinin boyu yaklaşık 10 cm, çapı ise 2-4 cm aralığındadır. Duvar kalınlığı 3 mm’nin altında olmalıdır. Taşlar genellikle hiperekojen odaklar şeklinde görünür ve posteriorunda akustik gölgelenme olur(Şekil 5). Akut kolesistitte; duvar kalınlığında artış, perikolesistik sıvı ve Sonografik Murphy testi pozitifliği izlenebilir(Şekil 5,6). Safra çamuru içeren olgularda homojen ince internal ekojenite saptanır(Şekil 5). Polipler duvara yapışıktır ve hareket etmezler(Şekil 7). Safra kesesi ultrason incelemesinde ana portal triadın vizüelize edilmesi hepatobiliyer system patolojilerinin tespitinde önemli yer tutar(Şekil 8).

Pankreas

Pankreas batın orta hatta yer alır ve görüntülenmesi genellikle zordur. Subksifoidden yerleştirilen curvilinear probla transvers düzlemde değerlendirilir. Probun işaretçisi hastanın sağına bakacak şekilde tutulur. Pankreas başı duodenumla komşudur, kuyruk kısmı ise dalağa yakın konumlanır. Pankreas parankimi yaşa bağlı olarak artan ekojenitesi ile genellikle izoekoik ya da hiperekoik olarak görülür(Şekil 9). Transvers kesitte pankreas, karaciğerin sol lobu ve splenik ven arasında izlenebilir. Akut pankreatitte büyüme, heterojenite ve çevresel sıvı izlenebilirken, kronik olgularda kalsifikasyonlar ve duktal dilatasyon dikkat çeker(Şekil 10).

Dalak

Dalak sol üst abdominal kadranda, diyaframın hemen altında yer alır. Komşuluk ilişkileri; üstte diyafram, önde mide fundusu, arkada sol böbrek ve sağda pankreas kuyruğudur(Şekil 11). Dalak, karaciğere göre daha hiperekojen ve homojen yapısıyla dikkat çeker. Ortalama uzunluğu 10 cm, genişliği 7-8 cm, kalınlığı 4.5 cm’dir. Görüntüleme için hasta sırtüstü pozisyonda yatar, prob posterior aksillar hatta sol alt interkostal boşluklardan yerleştirilir. Homojen ekojen yapının bozulması, travmaya bağlı laserasyon(Şekil 12), enfarkt veya perisplenik sıvının varlığı açısından önemlidir.

Böbrekler

Böbrekler retroperitoneal yerleşimlidir. Sağ böbrek, karaciğerin hemen altında daha kolay görüntülenebilirken, sol böbrek genellikle daha yukarıda olduğu için görüntülenmesi zordur. Böbreklerin değerlendirilmesi için interkostal ve subkostal yaklaşımlar kombine edilmelidir. Kortikal yapı genellikle hipoekoiktir ve sinüs yapısı hiperekoik görünür (Şekil 11). Hidronefroz, toplayıcı sistemdeki dilatasyonla değerlendirilir. Grade 1’de hafif kaliks forniks körelmesi varken (Şekil 13), Grade 4’te belirgin balonlaşma ve kortikal incelme gözlenir(Şekil 14). Nefrolitiazis varlığında taşlar hiperekoik odaklar şeklindedir ve arkasında akustik gölgelenme izlenir(Şekil 15).

Mesane ve Pelvik Yapılar

Mesane, pelviste symphysis pubis arkasında yer alır ve transabdominal yaklaşım ile değerlendirilir. En iyi görüntü orta düzeyde doluyken elde edilir. Prob batın alt duvarına pubik kemiğe temas edecek şekilde yerleştirilir. Transvers ve sagittal düzlemlerde görüntülenmelidir. Mesane içi sıvı anekoik, duvarlar ise düzgün hipoekoik olarak izlenmelidir(Şekil 17, Şekil 18). Rüptür, duvar düzensizliği ve ekstralüminal sıvı birikimi ile tanınır(Şekil 19). Kadın hastalarda pelvik USG, uterus ve overlerin değerlendirilmesini de içerir(Şekil 17). Uterus ‘double line’ görünümü ile tanınır ve gebelikte embriyo görüntülenebilir(Şekil 18).